25 հունիս/ 2019
Քննադատական մտածողություն
և
փաստերի ստուգում
Արմավիր ինֆոտանը «Մեդիան քաղաքացիների տեղեկացված մասնակցության համար» ծրագրի «Մեդիա մարդ» լրագրության ամառային դպրոցի շրջանակներում տեղի ունեցավ «Քննադատական մտածողություն և փաստերի ստուգում» թեմայով դասընթաց, որը վարեց մեդիա ոլորտի փորձագետ, media.am կայքի խմբագիր Գեղամ Վարդանյանը։

Դասընթացի նպատակն էր մասնակիցների մոտ զարգացնել քննադատական մտածողության կարողությունները, ծանոթացնել փաստերի ստուգման հարթակներին։
Ժամանակակից աշխարհում ամենակարևոր գիտելիքների շարքերում, թերևս, մեդիագրագիտությունն է։
Եվ հեց մեդիայի կարևորության մասին էր դասընթացավարի և մասնակիցների քննարկումը։
Մեդիան օգնում է որոշումներ կայացնել։
— Գեղամ Վարդանյան
Մեդիա մանիպուլացիաներ
Հասարակության որոշումներ կայացնելու վրա ամենատարբեր ազդեցություն ունենալու համար են կատարվում մեդիա մանիպուլացիաները։
Դրանք մարդկանց ապակողմնորոշում են՝ հիմնականում ճշմարտությունը կեղծիքին խառնելով։ Այստեղ է, որ կարևորվում է մեդիայում ճիշտ կողմնորոշվելը, ճշտված ու հավաստի ինֆորմացիայի աղբյուրներից օգտվելը։
Որպես մեդիա մանիպուլացիայի տարածված օրինակ՝ Գեղամ Վարդանյանը ներկայացրեց սիրիական պատերազմի հետ ասոցացվող լուսանկարը, որը ներկայացնում էր երկու գերեզմանաթմբերի միջև պառկած տղային:
Այս լուսանկարը տարածվեց սիրիական պատերազմը մերժելու, խաղաղության քարոզի ենթատեքստով՝ ներկայացնելով պատերազմական գործողություններում տուժած, ծնողներին կորցրած տղա երեխային։ Իրականում լուսանկարը արվել էր ինչ-որ գեղարվեստական նախագծի շրջանակներում,լուսանկարիչն էլ եղել է երեխայի մորեղբայրը:
Մեդիամանիպուլացիայի մասին խոսելիս շատ տարածված մեկ այլ լուսանկարում ներկայացվում է ինչ - որ գերի:
Լուսանկարը տարբեր տեսանկյունից հակասական ինֆորմացիա կարող է ներկայացվել։ Մի տեղում մարդասպանություն է, մյուսում՝ մարդասիրության դրսևորում, իսկ ամբողջական պատկերում այս երկուսը միասին․ ջուր են տալիս գերի մարդուն՝ նրա վրա ուղղելով զենքը:
Մենք միշտ պետք է ձգտենք տեսնել ամբողջական պատկերը, պետք է ձգտենք իմանալ սկզբնաղբյուրը։
— Գեղամ Վարդանյան
Ինչպե՞ս զարգացնել քննադատական մտածողությունը
Ինչ- որ բան կարդալիս, դիտելիս, լսելիս ցանկացած միջավայրում, և իրավիճակում պետք է ինֆորմացիան ընդունել քննադատական մտածողությամբ։ Դրա համար կան մի քանի կարևոր հարցեր, որոնց պատասխանելով հնարավոր է ճիշտ վերլուծել ինֆորմացիան․ ո՞վ է ասել, ո՞րն է ինֆորմացիայի սկզբնաղբյուրը, արդյո՞ք ներկայացված տվյալները իրական են, թե՝ ոչ։
Վերջին շրջանում ամենահայտնի մեդիա մանիպուլացիաներից էր Վերսալի պալատի հրդեհի մասին տարածված ինֆորմացիան։ Լուր տարածվեց ,որ Վերսալի պալատը հրդեհվել է: Այդ լուրը տարածվեց Փարիզի Աստվածամոր տաճարի վառվելուց մեկ շաբաթ հետո, քանի որ էմոցիոնալ ֆոն կար: Ինֆորմացիայի տարածումից հետո հասարակության մեջ իրարանցում սկսվեց: Տարբեր դավադրության տեսություններ ներկայացվցին, քաղաքական ֆոն հաղորդվեց, փորձեցին երկու հրդեհների մեջ կապ փնտրել և այլն։ Սակայն իրականում վառվել էր ոչ թե պալատը,այլ դրան մոտ գտնվող ինչ-որ շինություն:
Այս իրադարձության մասին մեդիայում հայտնվում էին այսպիսի վերնագրեր .«Սարսափելի և բացառիկ դեպք», «Վերսալում ուժեղ հրդեհ էր»: Ընդ որում նման վերնագրերը,որոնք ապակողմնորոշում են լսարանին, հատուկ կարող են արվել լրագրողների և խմբագիրների կողմից,որպեսզի կայքերում դիտումներ ապահովեն։
Մեդիա մանիպուլացիաներից պաշտպանվելու համար գոյություն ունի «մեդիա մեսիջի ապակոդավորում» եզրույթը : Յուրաքանչյուն մեդիա արտադրանք իր ակնկալիքն ունի: Ճշմարտությունն իմանալու համար, պետք է ապակոդավորենք մեդիայի ասելիքը (մեսիջները):
«Մեդիա մեսիջի ապակոդավորումն» իրականացվում է որոշ հարցի պատասխանելու միջոցով։
Մեդիա մեսիջի ապակոդավորման հարցեր
Ու՞մ է ուղղված սա:
Ո՞վ է վճարել կամ ստեղծել,ու՞մ պատվերով է արված:
Ո՞վ է թիրախային լսարանը:
Ի՞նչ միջոցներ են օգտագործում,որ ուղերձը հասնի տեղ (պատկեր,երաժշտություն,թվեր,խոսք)։
Ինչի՞ մասին է խոսվում:
Ի՞նչն թաքցնում, ինչի՞ մասին է լռում մեդիան։
Մասնակիցները այս հարցերին պատասխանելով փորձեցին քննարկել Հանրային հեռուստաընկերության 2018թ.-ի ապրիլի 11-ին եթեր հեռարձակված ռեպորտաժը: Ռեպորտաժի քննարկման համար կարևոր ինֆորմացիա էր եթեր հեռարձակման ժամանակաշրջանը, որը հեղափոխության թեժ ժամանակներն էին:
Ռեպորտաժը ներկայացնում էր «Ելք» դաշինքի պատգամավորների՝ ծուխ վառելը Աժ դալիճում, որի պատճառների մասին ռեպորտաժում լռել էին ներկայացնելով միայն ներկա պատգամավորների բացասական գնահատականը կատարվածի մասին: Մասնակիցները նկատեցին, որ սյուժեում իրադարձությունը ներկայացված էր առանց պատճառներին կարևորություն տալու:
Հեռուստատեսությունը այս դեպքում լռել էր կատարվածի այն մանրամասների մասին, որոնք կարող էին հետաքրքրել հեռուստադիտողին կամ կարևոր դեր խաղալ:
Մասնակիցները խմբային աշխատանքի միջոցով նույնպես փորձեցին զարգացնել իրենց քննադատական մտածողությունը: Յուրաքանչյուր խմբի տրվեց մեկական հոդված,որը պետք է քննարկեին պատասխանելով «մեդիա մեսիջի ապակոդավորման» հարցերին։

Մասնակիցները նախ ուսումնասիրել էին հոդվածի աղբյուրը,կայքերից վերցված հոդվածների համար, թե ի՞նչ կայք է, ի՞նչ ինֆորմացիա է պարունակում,որքա՞ն են դրանց դիտումները և այլն: Դասընթացի ժամանակ մասնակիցները ծանոթացան նաև ինֆորմացիայի ստուգման որոշ հմտություններին։ Նախ ներկայացվեց սկզբնաղբյուրների հետ կապված որոշ ինֆորմացիա։ Գեղամ Վարդանյանը խոսեց «սունկ կայքերի» մասին, որոնք ոչ մի հեղինակ, խմբագիր կամ լրագրող չունեն, դրանք անվանումներով իրար նման, անվստահելի կայքեր են, որոնցով սովորաբար տարածվում են կեղծ, ոչ հավաստի, չստուգված ինֆորմացիա։ Media.am-ում կա նման կայքերի ցանկ, որոնք 100-ից ավելի են։ Դրանց մեծամասնությունը գործում է «Pro» դոմեյնով։
Google
Ինֆորմացիայի ստուգման լավագույն գործիքներից է Google.am-ը, որի տարբեր գործիքներ հնարավորություն են տալիս թիրախավորված որոնում կատարել և գտնել անհրաժեշտ ինֆորմացիան։
Որոնում բառակապակցություններով։
Այստեղ ամեն ինչ սկսվում է պարզագույն Google որոնումից, որի դեպքում գործիքը առանձին բառերով է կատարում որոնումը,բայց որպեսզի որոնումը լինի որպես արտահայտություն, այն պետք է վերցնել լատինական չակերտների մեջ, օր՝ ''Արմավիր ինֆոտուն'': Առաջին դեպքում որոնումը կատարվում է «Արմավիր» և «ինֆոտուն» բառերի համար առանձին, իսկ երկրորդ դեպքում որոնում է «Արմավիր ինֆոտուն բառակապակցությունը»։ Սա որոնումը ավելի թիրախավորված է դարձնում։
Որոնում ըստ ժամանակաշրջանի:
Google-ում որոնման դաշտի ներքևի աջ հատվածում կա «tool» գործիքը,որի միջոցով կարելի է ավելի հստակեցնել որոնման ժամանակաշրջանը։ Սրանով հնարավորություն է տրվում փնտրել կոնկրետ ժամանակաշրջանին վերաբերող ինֆորմացիան, որը փաստերի ստուգման տեսանկյունից կարևոր գործիք է։
Որոնում ըստ կայքի
Հաճախ անհրաժեշտ է լինում իրադարձության մասին ինֆորմացիան որոնել որևէ թիրախ կայքում։ Google-ն այս հնարավորությունը ստեղծում է։ Դրա համար բառի, կամ արտահայտության վերջում դնում ենք երկու կետ ու գրում այն կայքի անունը, որի տարածքում ցանկանում ենք կատարել որոնումը։
Օր՝․ ˮԱրմավիր ինֆոտունˮ:Media.am

Որոնում ըստ ֆորմատի
Որոշ փաստաթղթերի մասին ինֆորմացիա ստանալու համար հաճախ կարիք է առաջանում փնտրել որևէ ֆորմատ։ Այս դեպքում էլ Google-ն ունի գործիք։ Արտահայտությունից հետո գրելով Filetire:pdf (կամ այլ ֆորմատ word, excel, jpg,png և այլն)
Փաստերի ստուգման գործիքները չեն սահմանափակվում Google-ի տված հնարավորություններով։ Ստուգումը վերաբերում է նաև պատկերային ինֆորմացիային՝ նկարներ, տեսանյութեր։ Դրանց դեպքում համեմատվում են այլ աղբյուրներից ձեռք բերված ինֆորմացիան և այլն։
Փաստերի ստուգման, ինֆորմացիայի փնտրելու ամբողջ ընթացքում մեծ դեր ունի տրամաբանությունը, որը օգնում է ամբողջ գործընթացում։ Կարևոր է նշել նաև պաշտոնական աղբյուրներից օգտվելը, ինչպիսին է ՀՀ էլեկտրոնային կառավարման e-gov.am հարթակը, պետական գնումների համար ստեղծված gnumner.am հարթակը, որոնք նույնպես ներկայացվեցին դասընթացի ժամանակ։

«Մեդիան քաղաքացիների տեղեկացված մասնակցության համար» ծրագիրը քաղաքացիների համար ավելի հասանելի է դարձնում հասարակության վրա ազդող բարեփոխումների և ժողովրդավարական արժեքներին առնչվող հարցերի մասին անկախ և վստահելի տեղեկատվությունը:
Որակյալ լրագրության և մեդիագրագիտության տարածման միջոցով այն ստեղծում է հանրային վերահսկողության պահանջարկ` որպես քաղաքացիների մասնակցության և ներգրավվածության անհրաժեշտ մեխանիզմ: Ծրագիրը համատեղ իրականացնում են Մեդիա նախաձեռնությունների կենտրոնը, Եվրասիա համագործակցություն հիմնադրամը և Ինտերնյուսը` ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալության ֆինանսավորմամբ։

This site was made on Tilda — a website builder that helps to create a website without any code
Create a website